
Piżmak zjadający roślinność. Zdjęcie: Rick Cameron. (Zdjęcie na licencji Creative Commons z serwisu Flickr)
Piżmak zjadający roślinność. Zdjęcie: Rick Cameron. (Zdjęcie na licencji Creative Commons z serwisu Flickr)
Czy wiedziałeś, że piżmaki mogą być naturalnymi obrońcami przyrody, tworząc siedliska dla ptaków podczas budowy swoich domostw? Od 2021 roku ściśle współpracuję z partnerami ds. ochrony przyrody z Audubon Great Lakes, aby lepiej zrozumieć, jak piżmaki wpływają na mokradła w Illinois i Indianie oraz jak korzystają na tym ptaki. Wszystko to jest częścią projektu badawczego, który rozpocząłem jako doktorant, a kontynuuję jako pracownik podoktorski na Uniwersytecie Chicagowskim.
Piżmaki od dawna określane są mianem inżynierów ekosystemów, ale chciałem przyjrzeć się dokładniej, jakie konkretne korzyści mogą one przynosić innym zwierzętom – od bezkręgowców po ptaki. Moi partnerzy z Audubon Great Lakes dysponowali już obszernym zbiorem danych na temat ptaków bagiennych, z którego korzystali przy zarządzaniu mokradłami w regionie Calumet, ale mieli niewiele informacji o piżmakach. Współpraca była więc naturalnym krokiem, by lepiej poznać te tajemnicze ssaki.
Piżmaki (Ondatra zibethicus) to półwodne ssaki rodzime dla Illinois, a także większości terytorium USA i Kanady. Osiągają maksymalnie około 2,5 kilograma, ale ich wpływ na mokradła jest ogromny! Są żarłocznymi roślinożercami, zjadają duże ilości roślinności i budują domy ogromne w stosunku do swojego rozmiaru. Piżmaki konstruują swoje siedziby na dwa sposoby – poprzez drążenie nor w brzegach lub budowę dużych, wolnostojących schronień w kształcie igloo, osiągających średnio 1,5 metra szerokości i 1,5 metra wysokości.
W dużym uproszczeniu, piżmaki wykorzystują swoje wolnostojące domostwa dokładnie tak, jak ludzie używają swoich domów — jako bezpieczne miejsce do spania, jedzenia, wychowywania młodych i szukania ciepła podczas mroźnych zim na Środkowym Zachodzie. W przeciwieństwie do ludzkich domów, piżmaki nie wchodzą do środka przez drzwi.
Lodże piżmaków budowane są na terenach z wodą stojącą, więc wyobraź sobie, że aby dostać się do swojego domu, musisz zanurkować pod wodę, wstrzymać oddech i przepłynąć przez tunel, by wspiąć się do suchej komory znajdującej się powyżej poziomu wody. Ta komora pełni funkcję sypialni, salonu i jadalni w jednym.
Aby zgromadzić wystarczającą ilość materiału do budowy domostwa, piżmaki żerują na dużym, okrągłym obszarze porośniętym roślinnością bagienną, taką jak pałki wodne, odgryzając ją kawałek po kawałku. Następnie układają zebrane rośliny w ogromny stos. W ten sposób tworzą otwarte miejsce z domostwem pośrodku, które działa jak platforma lub wyspa wśród morza pałek. Dzięki temu piżmaki działają jako inżynierowie ekosystemów — zwierzęta, które znacząco przekształcają środowisko, w którym żyją, wpływając tym samym na sposób funkcjonowania innych gatunków w tym systemie.
Przewidywałem szczególnie, że ptaki bagienne będą korzystać z obecności domostw piżmaków, ponieważ piżmaki w naturalny sposób przyczyniają się do powstawania warunków określanych jako „hemi-marsh”. Hemi-marsh to obszary, w których istnieje równowaga 50:50 pomiędzy otwartą wodą a roślinnością i które uważane są przez zarządców mokradeł za stan idealny. Przy dużym zagęszczeniu domostw piżmaków, takie warunki mogą powstawać samoistnie. Dla ptaków bagiennych hemi-marsh to także stan idealny, ponieważ oferuje im mieszaninę obszarów z roślinnością do ukrycia się, otwartych przestrzeni wodnych do żerowania oraz platform do odpoczynku i gniazdowania.
Aby zrozumieć, w jaki sposób piżmaki przekształcają mokradła i wpływają na ich wykorzystywanie przez inne zwierzęta, umieściłem kamery w trzech lokalizacjach w regionie Calumet — obszarze położonym na południowym krańcu jeziora Michigan, obejmującym północno-wschodnie Illinois i północno-zachodnią
Indianę. Badania prowadziłem podczas wiosennych migracji ptaków, pod koniec kwietnia. Każdą kamerę zaprogramowałem tak, by robiła jedno zdjęcie co pięć minut.
Rozstawiłem siedem par kamer: jedna w każdej parze była skierowana na domostwo piżmaka, a druga — dla porównania — na pobliską roślinność, aby sprawdzić, jak zwierzęta wykorzystują mokradła, gdy nie ma w nich domostw piżmaków. W ciągu zaledwie dwóch tygodni zarejestrowałem 18 różnych gatunków na zdjęciach z domostw, podczas gdy na zdjęciach kontrolnych tylko sześć gatunków
— to trzykrotna różnica. Sugeruje to, że piżmaki znacząco wpływają na różnorodność gatunkową korzystającą z mokradeł. Co więcej, 85% zarejestrowanych zwierząt to były ptaki. Wśród nich znalazły się cztery gatunki priorytetowe dla ochrony przez Audubon Great Lakes: wodnik (sora), trznadel bagienny (swamp sparrow), cyraneczka modra (blue-winged teal) oraz ślepowron (black-crowned night heron). Obecność ślepowronów była szczególnie ekscytująca, ponieważ ten gatunek jest zagrożony wyginięciem w Illinois.
Jednak ptaki nie były jedynymi zwierzętami przyciąganymi przez domostwa piżmaków. Kamery uchwyciły również gady, zwłaszcza żółwie, które chętnie korzystały z domostw jako platform do wygrzewania się. Okazałe schronienia piżmaków przyciągały także drapieżniki – kamery zarejestrowały kojota, który próbował dostać się do wnętrza domostwa, zanurzając głowę w jego górnej części, aby sięgnąć do komory, w której żyły piżmaki.
Chociaż moje badania wciąż trwają, dotychczasowe wyniki mają wiele istotnych konsekwencji dla praktycznej ochrony przyrody — na przykład dla działań związanych z przywracaniem mokradeł, które Audubon Great Lakes prowadzi we współpracy z partnerami w regionie Calumet. Poprzez zarządzanie mokradłami w sposób sprzyjający piżmakom, możemy pośrednio wspierać wiele innych gatunków, w tym gatunki wymagające szczególnej ochrony, takie jak ślepowron.
W kolejnym etapie mojej pracy jako badacza podoktorskiego w ramach programu Smith Fellows, pracuję nad opracowaniem strategii, które pozwolą wykorzystać wpływ domostw piżmaków do poprawy działań związanych z ochroną i odbudową ekosystemów na obszarze Wielkich Jezior. Poprzez te działania chcę również pomóc ludziom lepiej poznać piżmaki i zrozumieć, dlaczego są one nieodłącznym elementem mokradeł w regionie Wielkich Jezior.
Dr. Leo Chan Gaskins is a community ecologist and David H. Smith Conservation Research Fellow at University of Chicago and Audubon Great Lakes. He investigates how organisms impact the diversity, structure and function of wetlands through both consumptive and ecosystem engineering pathways, and how to harness these effects to inform future conservation and restoration efforts. He is a former NSF Graduate Research Fellow, and earned his PhD from Duke University.
Submit a question for the author