Ryba w Innych Barwach

Zdjęcia dzięki uprzejmości Wydziału Rybołówstwa IDNR.

Czy kiedykolwiek podczas wędkowania zauważyłeś, że każda ryba ma nieco inny kolor? Może regularnie łowisz w kilku jeziorach w swojej okolicy i zauważyłeś, że jedno z jezior konsekwentnie wydaje złocisto-oliwkowe okonie małogębowe, podczas gdy pozostałe dwa są pełne ciemnobrązowych ryb z paskami. Może nawet miałeś szczęście złowić rybę o niezapomnianej karnacji – albinosa lub taką, która jest wyjątkowo jaskrawa. Ryby są najbardziej zróżnicowanymi biologicznie kręgowcami na Ziemi, więc nic dziwnego, że występują w różnych kolorach i wzorach. Nurkowanie na rafie koralowej potwierdziłoby to, od błazenka po rogatnicę – cały spektrum można znaleźć pod powierzchnią wody. Chociaż często docenia się te wizualne aspekty, rzadko rozumie się ich cel. Schemat kolorów, który ryba prezentuje, to nie tylko atrakcja wizualna dla zapalonego wędkarza, ale integralny element zdolności ryby do przetrwania w surowym ekosystemie wodnym.

Koloracja, wzory i ich zdolność do zmiany odgrywają ważną rolę w życiu ryb, pełniąc kilka funkcji. Jednym z kluczowych powodów, dla których widzimy różne paski, pręgi i wzory na rybach, jest kamuflaż, który może decydować o zdolności ryby do przetrwania w jej środowisku. Kontrkolorystyka, czyli ciemnienie górnej części ciała i rozjaśnianie dolnej, to powszechnie stosowany schemat kolorów, który pozwala rybom wtopić się w otoczenie, gdy są oglądane z góry lub z dołu; jest to cenny atut zarówno dla drapieżników, jak i dla ofiar. Kolory zakłócające, takie jak wyraźne oznaczenia czy wzory, pełnią podobną funkcję; rozbijają kształt ciała ryby, aby lepiej wtopić się w otaczające ją środowisko i uniknąć bycia zauważoną.

Koloracja może oferować więcej niż tylko kamuflaż, jednak konkretne kolory lub oznaczenia mogą również wysyłać sygnały innym rybom na temat potencjału godowego, zdrowia, a nawet statusu społecznego. Wszystkie ryby polegają na swojej kolorystyce z różnych powodów, a procesy zachodzące na poziomie komórkowym umożliwiają to.

Większość pracy związanej z generowaniem kolorów u ryb wykonywana jest przez komórki zwane chromatoforami. Dosłownie tłumaczone jako „nosiciele koloru,” te komórki są rozmieszczone na skórze ryb z jedynym celem wywołania określonego koloru. Białe światło, które widzimy wokół nas, faktycznie zawiera różne kolory: czerwony, żółty, zielony, niebieski i fioletowy. Kiedy widzimy coś w kolorze, na przykład czerwone jabłko, czerwony kolor odbija się do naszego oka, a wszystkie inne kolory są pochłaniane. Podobny proces zachodzi u ryb, ale to ich chromatofory mogą albo pochłaniać światło, znane jako kolor pigmentowy, albo odbijać światło, znane jako kolor strukturalny.

Kolory pigmentowe, pochodzące z chromatoforów pochłaniających światło, sprawiają, że ryby wydają się czarne/brązowe, żółte, pomarańczowe, czerwone lub niebieskie. Kolory strukturalne, pochodzące z chromatoforów odbijających światło, mogą występować jako kremowa biel, jaką można znaleźć na spodach większości gatunków, lub jako ikoniczny, opalizujący metaliczny połysk, który zmienia się w słońcu w zależności od kąta patrzenia. Ogólny kolor, który widzimy u ryb, jest produktem kombinacji różnych chromatoforów działających jednocześnie i, w zależności od sytuacji, może zmieniać się w różnych okresach czasu.

U ryb występują dwa rodzaje procesów zmiany koloru, z których każdy jest wywoływany przez inny zestaw czynników. Chromatofory u ryb mogą zmieniać się powoli i przez długi czas, często określane jako ostateczne zmiany koloru, które mogą być dość skrajne. Zazwyczaj rozwijają się one między etapami życia i są silnie wpływane przez genetykę ryby. Przykładem tego jest łosoś nerka, który zmienia kolor z srebrnego, gdy jest w oceanie, na charakterystyczny głęboki czerwony przed tarłem.

Drugi rodzaj zmiany koloru zachodzi znacznie szybciej, w krótszym czasie i w odpowiedzi na warunki środowiskowe, znane jako proksymalne zmiany koloru. Intensywność światła UV, dostępność zasobów, status społeczny lub potrzeba dostosowania się do konkretnego tła to czynniki, które mogą spowodować szybką zmianę koloru u ryby. Na przykład, jeśli kiedykolwiek brałeś udział w turnieju wędkarskim, mogłeś zauważyć, że ryby w twoim pojemniku na żywą rybę zaczęły wykazywać bardziej intensywne wzory kolorystyczne niż te świeżo wyciągnięte z jeziora. Stres związany z schwytaniem, w połączeniu z ciemnym otoczeniem pojemnika, stymuluje chromatofory ryby do dostosowania wzorów kolorystycznych. Tak więc wszystkie ryby doświadczą zmiany koloru na pewnym etapie swojego życia, jednak w rzadkich przypadkach mogą pojawić się osobniki, które wyglądają radykalnie inaczej niż reszta ich gatunku.

Czasami koloracja ryby może być nietypowa, ekstremalna lub po prostu dziwna. Weźmy na przykład „neonowe szczupaki”, wyciągane z licznych jezior w Kanadzie, które przyciągnęły uwagę świata wędkarskiego ze względu na ich jaskrawo niebieskie gardła i neonowo zielone paszcze, które zazwyczaj nie występują u większości północnych szczupaków. Podejrzewa się, że jest to mutacja, a ten radykalny schemat kolorów jest wynikiem proliferacji chromatoforów produkujących zielone odcienie, co pomaga w polowaniu w pobliżu trzcin lub na powierzchni wody; proksymalna zmiana koloru, która pomaga im wtopić się w środowisko o jaśniejszym kolorze.

Albinizm, czyli pojawienie się całkowicie białej ryby, jest natomiast mutacją w chromatoforach odpowiedzialnych za kolory czarny i brązowy. Dokładniej rzecz biorąc, mutacja w enzymach tyrozynazy w chromatoforach powoduje całkowity brak melaniny, co nadaje rybie upiorny wygląd.

Jednak nie wszystkie przypadki ekstremalnej morfologii kolorów można przypisać zmianom w chromatoforach. Błękitne sandacze, których nie należy mylić z wymarłym „błękitnym szczupakiem”, to kolejny gorący temat na przystani.
Genetycznie identyczne z typowym żółtym sandaczem, niebieski kolor tych ryb pochodzi od białka obecnego w ich powierzchniowym śluzie, znanego jako sandercyanina. Cel sandercyaniny jest przedmiotem dyskusji, ale uważa się, że zapewnia ochronę przed promieniowaniem UV, a także korzyści związane z kontrastowym cieniowaniem w głębszych wodach, które wydają się preferować.

Poza mutacjami, takimi jak albinizm, ekstremalne morfy kolorystyczne są doskonałym przykładem spektakularnych zmian, jakich ryby mogą doświadczyć w dążeniu do przetrwania.

Na pierwszy rzut oka łatwo docenić kolorystykę ryby jako po prostu atrakcyjną. Ryby są często piękne, ale mechanizmy, które napędzają kolorację u ryb, są równie fascynujące. Następnym razem, gdy będziesz zwijać rybę, poświęć chwilę, aby podziwiać jej opalizację lub wszelkie kolory godowe, które mogą się pojawiać. A jeśli będziesz mieć tyle szczęścia, że złowisz rzadki morf koloru, taki jak neonowy szczupak czy błękitny sandacz, doceniaj jego unikalne adaptacje i warstwę intrygi, którą wnosi do świata wędkowania!

---

Justin Lombardo jest studentem studiów magisterskich na Uniwersytecie Illinois, a jego badania koncentrują się na dynamice populacji ryb i wędkarstwie. Mimo że jest zapalonym wędkarzem, nigdy nie miał przyjemności złowić ryby o rzadkim zabarwieniu.

Cory Suski jest profesorem w Katedrze Zasobów Naturalnych i Nauk o Środowisku na Uniwersytecie Illinois. Od prawie 20 lat prowadzi badania nad wieloma aspektami wędkarstwa.